Terapia wygaszania odruchów INPP i terapia SI jako wsparcie w terapii widzenia

Zaburzenia koncentracji uwagi, trudności z nauką (wolne tempo czytania, pisania, gubienie się w tekście, omijanie linijek, trudności z przepisywaniem i odwzorowywaniem), zaburzenia równowagi, koordynacji ruchowej, koordynacji oko-ręka, trudności z wyczuciem przestrzeni to częste powody, dla których dzieci trafiają do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej i do placówek diagnozujących zaburzenia rozwoju.

Co jednak zrobić, jakie oddziaływania zastosować w sytuacji, w której nie stwierdza się problemów okulistycznych, laryngologicznych i audiometrycznych, w której neurolog także nie zauważa trudności, w której od strony medycznej wszystko jest w porządku, a jednak dziecko boryka się z wymienionymi wyżej problemami?

W swojej pracy, w zależności od wieku dziecka i jego możliwości, wykorzystuję wtedy metodę integracji sensorycznej lub wygaszania odruchów według INPP. To metody pracujące na przyczynach, a nie na objawach zaistniałego problemu.

Najpierw wykonuje się pełną diagnozę, na którą składają się: wywiad z rodzicem (kluczowe pytania dotyczące ciąży, porodu i pierwszego roku życia dziecka), obserwacja kliniczna (podczas której, także sprawdza się także motorykę oka) oraz testy południowo-kalifornijskie w przypadku terapii integracji sensorycznej bądź obserwacja w kierunku występowania w pełni niezintegrowanych odruchów pierwotnych i w pełni nie niewykształconych odruchów posturalnych w przypadku terapii wygaszania odruchów według INPP.

Częstą przyczyną trudności rozwojowych są zaburzenia przetwarzania procesów sensomotorycznych układu przedsionkowego, proprioceptywnego, dotykowego i wzrokowego.

Procesy te wpływają na mechanizmy posturalne, których najintensywniejszy okres rozwoju przypada na pierwsze miesiące życia dziecka. Mechanizmy posturalne/kontrola ruchu to fundament naszego rozwoju motorycznego i poznawczego. Aby nastąpił rozwój kontroli ruchu, powinny kolejno po sobie wystąpić poszczególne jego etapy:

• ruchomość,
• stabilność,
• kontrolowana ruchomość,
• umiejętność ruchowa.

Stabilność pojawia się w wyniku prawidłowego napięcia mięśni szyi, grzbietu, brzucha oraz współkurczu tych mięśni. Należy także wspomnieć, że prawidłowy rozwój kontroli ruchu i postawy nie mógłby pojawić się bez prawidłowo zachodzących reakcji posturalnych.

Natomiast na rozwój reakcji posturalnych mają także wpływ odruchy toniczne: toniczny odruch błędnikowy (TOB), asymetryczny toniczny odruch szyjny (ATOS) oraz symetryczny toniczny odruch szyjny (STOS).

Odruchy pierwotne (prymitywne) TOB i ATOS zaczynają się pojawiać w okresie życia prenatalnego. Powinny rozwinąć się u dziecka, które jest gotowe do porodu. Odruchy te wspierają dziecko w procesie narodzin oraz w pierwszych miesiącach życia i stanowią pewnego rodzaju trening wspierający rozwój ruchów dowolnych i bardziej złożonych umiejętności. Odruchy pierwotne to odpowiedź na bodźce sensoryczne: dotykowe, przedsionkowe, wzrokowe i słuchowe. Integrują się przez wyższe ośrodki rozwijającego się mózgu w pierwszych sześciu miesiącach życia.

W wyniku rozwijającego się mózgu i integracji sensorycznej następuje integracja (wyhamowanie) odruchów pierwotnych, które pozwalają na prawidłowy przebieg reakcji posturalnych i rozwój motoryczny, sensoryczny oraz percepcyjno-poznawczy człowieka.

W efekcie braku doświadczeń sensorycznych, przedwczesnego porodu, uszkodzeń układu nerwowego, zaburzeń integracji sensorycznej odruchy mogą nie zostać w pełni zintegrowane, wyhamowane, co w konsekwencji wpłynie na zaburzenia rozwojowe.

TOB (toniczny odruch błędnikowy)

Pojawia się w okresie życia płodowego, w pełni obecny podczas porodu, jego integracja następuje w czwartym miesiącu życia, kiedy dziecko osiąga stabilizację ciała i kontrolę głowy. Odruch TOB wpływa na prawidłowe napięcie posturalne i przeciwstawianie się sile grawitacji. Wspomaga rozwój równowagi, napięcia mięśniowego i propriocepcję.

Przedłużające się działanie TOB wpłynie m.in. na:

• zaburzenie rozwoju reakcji nastawczych głowy (ustawienie głowy i oczu kontrolowane jest przez łuk odruchu przedsionkowo-ocznego);
• ­zaburzenie równowagi, które powstanie w wyniku niewłaściwych informacji wzrokowych oraz nieprawidłowego napięcia mięśniowego;
• zaburzenie układu wzrokowego i stabilizację oczu;
• zaburzenie konwergencji;
• pojawianie się choroby lokomocyjnej;
• chodzenie na palcach;
• ­zablokowanie wykształcenia się odruchu STOS;
• zaburzenie mechanizmów postawy, przyczyniając się do kompensacji ustawienia głowy względem tułowia;
• osłabienie wytrzymałości mięśniowej;
• zaburzenia okoruchowe (percepcji wzrokowej) – postrzeganie głębi, odróżnianie figury od tła, problemy z orientacją przestrzenną;
• pojawienie się niepewności grawitacyjnej – przejaw nadwrażliwości przedsionkowej, polegający na nieprawidłowej modulacji informacji przedsionkowych pochodzących z receptorów ruchu liniowego.

ATOS (asymetryczny toniczny odruch szyjny)

Pojawia się w osiemnastym tygodniu życia płodowego, obecny podczas porodu, jego integracja następuje w szóstym miesiącu życia. Podczas życia płodowego ułatwia poruszanie się, wpływając na rozwój napięcia mięśniowego, a także stymuluje układ przedsionkowy. ATOS aktywuje się w wyniku ruchu głowy na boki, powodując wyprostowanie kończyny po stronie twarzowej i zgięcie kończyny po stronie potylicznej.

Niewyhamowany odruch ATOS przyczyniać się będzie m.in. do:

• zaburzenia równowagi w wyniku ruchu głowy;
• zaburzenia koordynacji oko-ręka (w szczególności podczas pisania);
• zaburzenia ruchów wodzących w poziomie;
• ­zaburzenia ruchów naprzemiennych;
• zaburzenia percepcji wzrokowej przy odtwarzaniu kształtów symetrycznych.

STOS (symetryczny toniczny odruch szyjny)

Pojawia się między szóstym a dziewiątym miesiącem życia, a jego integracja następuje około trzech miesięcy później. Pomaga dziecku w przezwyciężaniu siły grawitacji w pozycji klęku podpartego z leżenia na brzuchu. Pomaga w wyhamowaniu TOB-u i przyczynia się do umiejętności poruszania się w czworakach. Ruch głowy w pionie (góra-dół) aktywizuje górną i dolną część ciała. Ruch głowy do tyłu przyczynia się do ugięcia nóg i wyprostowania rąk, zaś zgięcie głowy w dół powoduje zgięcie rąk i wyprost nóg.

Niewyhamowany STOS może powodować m.in.:

• brak czworakowania i występowanie nieprawidłowych wzorców ruchu – zamiast czworakowania naprzemiennego dziecko przesuwa się na pupie, przyciąga się na rękach (ręce do przodu, a nogi się dosuwają; ręce do przodu, jedna noga się ugina, a druga jest dosuwana);
• ­zaburzenia akomodacji;
• ­zaburzenia koordynacji górnej i dolnej części ciała;
• ­zaburzenia koordynacji oko-ręka;
• osłabione wodzenie w pionie;
• wolne tempo podczas przepisywania.

Dla rozwoju procesów sensorycznych oraz funkcji wzrokowych duże znaczenie ma również odruch MORO, który jest odruchem pierwotnym, ale nie należy do odruchów posturalnych.

MORO

Pojawia się w dziewiątym tygodniu po zapłodnieniu, jest aktywny podczas porodu, jego wygaszanie następuje między drugim a czwartym miesiącem życia. Czynniki, które mogą wywołać reakcję odruchową, to m.in. nagłe i niespodziewane wydarzenie, stymulacja błędnika, dźwięki, nagły ruch lub zmiana światła w polu widzenia, ból, zmiana temperatury, nagły dotyk.

Niewyhamowany odruch MORO może powodować:

• trudności związane z funkcjonowaniem układu przedsionkowego (choroba lokomocyjna, zaburzona równowaga i koordynacja);
• trudności związane z motoryką oka i percepcją wzrokową, na przykład brak selekcji bodźców;
• osłabioną reakcję źrenic na światło, przyczyniając się tym samym do nadwrażliwości wzrokowej na bodźce świetlne; podobne objawy mogą występować przy zaburzonej pracy akomodacji – jeśli pracujemy nad akomodacją i poprawa jest krótkotrwała lub jej nie ma, może to być efekt niezintegrowanego odruchu MORO;
• dezorientację słuchową, nadwrażliwość słuchową, alergie, obniżoną odporność – związane są one z podwyższonym stężeniem hormonów stresu: kortyzolem i adrenaliną, co może zaburzać także funkcje wzrokowe, w tym akomodację.

Terapia INPP wygaszania odruchów to praca związana z określonymi ćwiczeniami fizycznymi ułożonymi w odpowiednim indywidualnym programie integrującym odruchy, które zaleca się po przeprowadzeniu pełnej diagnozy. Podczas tego programu bazujemy na układzie proprioceptywnym, przedsionkowym i dotykowym. Terapia przeprowadzana jest w domu. Zestaw ćwiczeń przekazywany jest do realizacji na około sześć tygodni. Po tym czasie przeprowadzana jest konsultacja w kierunku weryfikacji postępów i ewentualnej zmiany zestawu ćwiczeń integrujących.

Ćwiczenia są celową i ukierunkowaną aktywnością ruchową, która ma doprowadzić do integracji odruchów, a tym samym poprawia umiejętności koordynacyjne, posturalne i równoważne ciała, wpływając tym samym na poprawę mechanizmów posturalnych i motorykę oka.

Poniżej przedstawiam studium przypadku prowadzony metodą INPP (pięć tygodni pracy).

Chłopiec, lat 5,5.

Powód diagnozy: Trudności w zakresie skupienia uwagi, niechęć do malowania i czynności manualnych, osłabiona koordynacja ruchowa.

Wyniki diagnozy: w pełni niezintegrowany toniczny odruch błędnikowy (brak umiejętności przyjęcia pozycji zgięciowej, trudności z utrzymaniem pozycji wyprostnej), zaburzenia motoryki oka, trudności w izolacji ruchów oczu od ruchów głowy, trudności z fiksacją wzrokową, zaburzona praca motoryki małej.

Na pięć tygodni chłopiec otrzymał następujące zalecenia:

• masaż całego ciała w celu pobudzenia receptorów czucia’
• ćwiczenie stymulujące układ przedsionkowy w pozycji stojącej, wzmacniające obręcz barkową,
• ćwiczenie integrujące toniczny odruch błędnikowy.

Po pięciu tygodniach nastąpiła wizyta kontrolna, podczas której rodzice przyznali, że nie udało im się wykonywać ćwiczeń codziennie.

Efekt: lepsza kontrola postawy, wzmocnienie mięśni szyi, co w konsekwencji wpłynęło na lepszą fiksację wzrokową.

Na spotkaniu diagnostycznym i konsultacyjnym chłopiec miał do przerysowania figury A. E. Tanslaya.

Próba na spotkaniu diagnostycznym:

Próba po pięciu tygodniach:

Ćwiczenia integrujące nie zawierają ćwiczeń funkcji wzrokowych. Mimo to widać, że jakość przerysowanych figur poprawiła się, poprawiła się orientacja przestrzenna – rozplanowanie rysunku na kartce.

Rodzice sami zauważyli, że syn lepiej rysuje i mogą odczytać, co narysował.

Powyższa prezentacja wskazuje, że u części dzieci mających zaburzania funkcji wzrokowych powinno wyjść się od zupełnie innych stymulacji i ćwiczeń rozwojowych niż te, które może zaoferować ortoptyka. Przyczyna zaburzeń funkcji wzrokowych może leżeć w zaburzeniach mechanizmów posturalnych, integracji sensorycznej, w pełni niezintegrowanych odruchach.

Uważam, że nasze specjalizacje bardzo dobrze się uzupełniają.

Autor: Ewelina Rosłonek

O AUTORCE:

Jestem pedagogiem specjalnym oraz terapeutą: integracji sensorycznej, wygaszania odruchów INPP, integracji bilateralnej, terapii ręki i funkcji wzrokowych. Ukończyłam także kurs z zakresu syndromu KISS (odblokowanie kręgów szyjnych) i dwa stopnie kursu terapii czaszkowo-krzyżowej. Wciąż poszukuję odpowiedzi na nurtujące mnie pytania o przyczyny zaburzeń rozwojowych u dzieci i staram się odnajdywać sposoby na poprawę funkcjonowania swoich najmłodszych pacjentów.

Na co dzień pracuję w Łodzi w Ewelina Rosłonek & Partnerzy, gdzie stawiam diagnozy i prowadzę terapie. Współpracuję z fizjoterapeutami, trenerami emocji, zachowań i komunikacji. Organizuję i prowadzę szkolenia własnego autorstwa, a także zapraszam do współpracy innych wykładowców z innych dziedzin w ramach  www.proprio.pl.

Książka „Mechanizmy posturalne a funkcje wzrokowe” pozwoli Ci zrozumieć, czym jest „fundament” naszego rozwoju, czym są mechanizmy posturalne, jak się rozwijają i dlaczego spełniają kluczową rolę w naszym życiu.

Jest to praktyczny przewodnik dla wszystkich, którzy pracują z dziećmi, diagnozują je i szukają odpowiedzi na pytanie, co można jeszcze zrobić dla małego pacjenta i do jakiego specjalisty go odesłać, by ich praca miała lepszy/trwalszy efekt.

Znajdziesz tu wskazówki, na co zwrócić uwagę podczas obserwacji dziecka, by odkryć, jakie kompensacje potrafi ono wytworzyć, chcąc „ukryć” swoje trudności. Dowiesz się, na co mogą wskazywać kompensacje w zakresie przetwarzania bodźców sensorycznych. Zapoznasz się z badaniami przesiewowymi, które wspomogą Twoją obserwację diagnostyczną. Otrzymasz propozycje ćwiczeń pozytywnie wpływających na wzmacnianie mechanizmów posturalnych.

---

Zapraszam do zapisania się na bezpłatne, 3-dniowe szkolenie na temat zaburzeń widzenia!

PLAN SZKOLENIA