Za co odpowiada akomodacja?

Akomodacja to proces, który umożliwia dostosowanie mocy układu optycznego gałki ocznej, tak aby na siatkówce powstał wyraźny obraz przedmiotu, na który patrzymy. Dzięki sprawnej akomodacji możemy spoglądać szybko na różne odległości, a oko błyskawicznie się do nich dostraja, tak by widzieć wyraźnie. Gdy patrzymy na dal, rozluźnia się mięsień rzęskowy, a napinają wiązadełka połączone z soczewką. W efekcie soczewka się spłaszcza, a jej moc łamiąca się zmniejsza. Obserwując punkt w bliży wzrokowej, mięsień rzęskowy się napina, a więzadełka rozluźniają, przez co soczewka się zaokrągla, a jej moc skupiająca się zwiększa. Akomodacja jednak nie zawsze działa sprawnie. Kiedy tak się dzieje, podczas przerzucania spojrzenia na różne odległości obraz się rozmazuje.

Jakie są przyczyny zaburzonej akomodacji?

Wyróżnia się dwie główne grupy czynników niekorzystnie wpływających na pracę akomodacji. Są to czynniki chorobowe oraz niechorobowe.

Czynniki chorobowe przyczyniające się do występowania niedostatecznej akomodacji to:

• anemia,
• zatrucie metalami ciężkimi,
• zapalenie migdałów,
• zapalenie zatok,
• leki antyhistaminowe,
• grypa,
• świnka,
• odra,
• błonica,
• cukrzyca,
• dur brzuszny,
• zatrucia,
• jaskra,
• zapalenie twardówki lub tęczówki,
• porażenie nerwu twarzowego,
• zapalenie mózgu,
• uszkodzenia pnia mózgu,
• stwardnienie rozsiane.

Czynniki chorobowe przyczyniające się do występowania nadmiernej akomodacji to:

• zapalenie mózgu,
• uraz głowy,
• zapalenie opon mózgowych,
• guz móżdżku,
• guz przysadki,
• neuralgia nerwu trójdzielnego,
• porażenie mięśni,
• grypa,
• stosowana morfina,
• stosowane sulfamidy,
• trauma,
• nadmierny stres.

Do czynników niechorobowych należą:

• przemęczenie,
• stres,
• obniżony nastrój prowadzący do depresji,
• nadmierna ilość pracy wzrokowej – szczególnie z bliska,
• nieprzestrzeganie higieny pracy oczu,
• alkohol,
• marihuana i inne środki pobudzające.

Jak objawiają się problemy z akomodacją?

Objawami zaburzeń akomodacji mogą być:

• ból oczu,
• ból głowy,
• zmęczenie i pieczenie oczu,
• objawy astenopijne,
• rozmazywanie obrazu z bliska,
• rozmazywanie obrazu z daleka,
• niestabilna ostrość obrazu,
• okresowe dwojenie obrazu,
• światłowstręt.

Warto pomyśleć o wyżej wymienionych objawach w kontekście dzieci w wieku szkolnym. Uczeń, który ma trudność z szybkim wyostrzaniem obrazu podczas naprzemiennego patrzenia blisko i daleko, dużo wysiłku wkłada w to, by przepisać do zeszytu notatkę z tablicy. Podczas takiej pracy, oprócz czasu na wykonanie standardowych operacji związanych z percepcją, analizą i syntezą wyrazu, zapamiętywaniem oraz skoordynowaniem funkcji wzrokowo-ruchowych podczas zapisu, uczeń potrzebuje dodatkowego czasu na to, żeby najpierw spostrzegany obraz wyostrzyć, by nadawał się on do dalszej „obróbki” (interpretacji).

Niejednokrotnie dowiaduję się, że moi pacjenci tego typu zadania wykonują jako jedni z ostatnich lub ostatni w klasie. Dziecko bardziej skupia się na utrzymaniu stabilnej jakości obrazu niż na treści, którą przepisuje. W efekcie układ wzrokowy szybciej się męczy, pojawia się na przykład ucisk czy napięcie w okolicach oczu. Po intensywnej pracy wzrokowej dziecko nie jest w stanie podjąć kolejnego zadania, bo potrzebuje chwili na regenerację. Zaczyna więc robić to, co podpowiada natura, a więc przeciągać się, ziewać, ruszać. Warto pamiętać, że szybkiej regeneracji służą głębokie oddechy połączone z ruchem ramion dotleniające organizm oraz spoglądanie na dal wzrokową z jednoczesnym szybkim mruganiem. Regeneracja jest możliwa w 30-60 sekund. To jednak działanie doraźnie, nieprzynoszące długotrwałych efektów.

Jak usprawniać akomodację?

Dziecko z podejrzeniem zaburzeń akomodacji powinno być przekierowane na pełną diagnozę optometryczną lub ortoptyczną. Po badaniu specjalista pokieruje procesem terapeutycznym, tak by usprawnić akomodację ucznia, a przez to zoptymalizować jego warunki do uczenia się. W zależności od wyników diagnozy zaleci ćwiczenia gabinetowe lub domowe. Obecnie najczęściej wykorzystywane w terapii domowej są Tablice Harta – rewelacyjna pomoc polegająca na odczytywaniu liter lub cyfr na przemian daleko i blisko. Pracując w taki sposób, relatywnie szybko usprawnia się akomodację dziecka. Trochę trudniej jest jednak z motywacją do systematycznej pracy na tym samym powtarzalnym materiale. Dzieci, którym zalecałam ćwiczenia domowe, często wracały do mnie na ćwiczenia gabinetowe właśnie ze względu na trudności z systematyczną pracą w domu. Powtarzalność takich przypadków pchnęła mnie do stworzenia urozmaiconych, ciekawych zadań, dostosowanych do naprzemiennej pracy blisko-daleko. Tak powstały Ćwiczenia Misia Okulisia – ćwiczenia akomodacji, percepcji i pamięci wzrokowej.

Czym są Ćwiczenia Misia Okulisia?

Zestaw zawiera 30 ciekawych zadań o trzech poziomach trudności dostosowanych do wieku dziecka. Ćwiczenia usprawniają wszystkie funkcje wykorzystywane przez ucznia podczas przepisywania notatki z tablicy. Jednak w warunkach domowych odbywa się to zgodnie z neurobiologią. Dziecko wykonuje zadanie bez presji czasu, atrakcyjność ćwiczeń sprzyja wyzwalaniu pozytywnych emocji, przez co mózg wydziela neuroprzekaźniki warunkujące prawidłowy proces uczenia się i zapamiętywania.

Do każdego ćwiczenia przypisane są dwie karty, z czego jedną kartę należy umieścić w odległości 5 m od dziecka, a drugą kartę należy położyć na stoliku. Zadaniem ćwiczącego jest spoglądanie na kartę znajdującą się w dali wzrokowej i nanoszenie kodów/współrzędnych na kartę znajdującą się na stoliku. Karty, dzięki swojej atrakcyjnej, urozmaiconej formie, zachęcają dziecko do systematycznej pracy. Dziecku łatwiej codziennie ćwiczyć sprawność akomodacji, ponieważ jest ciekawe rozwiązania, efektu końcowego wypełnionej karty, a samo ćwiczenie przybiera formę zabawy i nie jest monotonne. Ponadto na kartach, dzięki Misiowi Okulisiowi, promowane są zdrowe nawyki sprzyjające higienie pracy oczu.. Miś przypomina dzieciom, że oczy relaksują się podczas ruchu na świeżym powietrzu. Podpowiada, jakie aktywności można podjąć w wolnym czasie, by nie sięgać po telefon, a dobrze się bawić i rozwijać.

Opracowała: Katarzyna Chachaj

„Ćwiczenia Misia Okulisia” to zbiór ciekawych zadań dla dzieci, których głównym celem jest poprawa sprawności akomodacji. Zestaw zawiera 30 różnych zadań o trzech poziomach trudności:

I Easy – dedykowany dzieciom od 5 roku życia (karty 1AB–6AB),

II Medium – dedykowany dzieciom od 6 roku życia (karty 7AB–16AB),

III Hard – dedykowany dzieciom od 7 roku życia (karty 17AB–30AB).

Do każdego ćwiczenia przypisane są dwie karty: A oraz B, z czego jedną kartę należy umieścić w odległości 5 m od dziecka, a drugą położyć na stoliku. Zadaniem ćwiczącego jest spoglądanie na kartę znajdującą się w dali wzrokowej i nanoszenie kodów/współrzędnych za pomocą ołówka lub kredki na kartę znajdującą się na stoliku. Każde ćwiczenie jest opisane szczegółową instrukcją. Karty, dzięki swojej atrakcyjnej, urozmaiconej formie, zachęcają dziecko do systematycznej pracy. Dziecku łatwiej codziennie ćwiczyć sprawność akomodacji, ponieważ jest ciekawe rozwiązania, efektu końcowego wypełnionej karty, a samo ćwiczenie przybiera formę zabawy i nie jest monotonne. Ponadto na kartach, dzięki Misiowi Okulisiowi, promowane są zdrowe nawyki sprzyjające higienie pracy oczu.

Karty można wykorzystać także do ćwiczeń antysupresyjnych. Na kartę B należy nałożyć maskę antysupresyjną i umieścić ją w odległości 5 m lub odległościach pośrednich, dostosowanych do możliwości i potrzeb danego dziecka. Praca odbywa się wówczas w okularach czerwono-zielonych (maska antysupresyjna wraz z okularami jest oddzielnym zestawem dostępnym na stronie www.sklep.cwiczeoko.pl).

Karty z powodzeniem mogą zostać wykorzystane także podczas zajęć pedagogicznych mających usprawniać orientację kierunkową, uwagę i pamięć słuchową krótkotrwałą. Terapeuta kładzie przed dzieckiem kartę A i dyktuje współrzędne z karty B. Do takich zabaw można wykorzystać ćwiczenia 1AB–12AB oraz 17AB–26AB.