OBSZARY ZABURZEŃ INTEGRACJI SENSORYCZNEJ W ASPEKCIE ZMYSŁU WZROKU

Prawidłowa percepcja wzrokowa umożliwia nabywanie umiejętności poznawczych i eksplorowanie świata. Kształtuje się ona poprzez ruch, ponieważ na prawidłowe ruchy oczu oddziałują układ przedsionkowy i propriocepcja. Ruch, równowaga, kontrola mięśniowa i reakcje posturalne warunkują dobry rozwój zmysłu wzroku. Informacje wzrokowe, jak również przedsionkowe i pochodzące z propriocepcji, łączą się podczas wykonywania ruchu i umożliwiają utrzymanie wzroku na przedmiocie w momencie poruszania się ciała w różnych kierunkach. 

DEFICYTY PRZETWARZANIA SENSORYCZNEGO W ZAKRESIE ZMYSŁU WZROKU

Prowadząc badania już w końcu lat sześćdziesiątych, w oparciu o przegląd literatury z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii uczenia się, neurobiologii, neurofizjologii i własne doświadczenia kliniczne dr Jean A. Ayres – terapeuta zajęciowy i psycholog sformułowała hipotezy wskazujące na implikacje funkcji psychoneurologicznych w zachowaniu i uczeniu się dziecka.

Wyłonione czynniki zinterpretowała jako reprezentację dysfunkcji, które łączą się z określonymi zaburzeniami w obrębie ośrodkowego układu nerwowego obejmującymi integrację danych wejściowych z jednego lub więcej systemów sensorycznych. Autorka metody Integracji Sensorycznej dostrzegła, że te dysfunkcje pretendują do określonych reakcji posturalnych, napięcia mięśniowego, planowania ruchu, rozwoju mowy, zachowań, emocji i funkcji poznawczych. Uznając zasadność powyższych stwierdzeń utworzyła teorię Integracji Sensorycznej, obejmującą teoretyczne podstawy procesów integracyjnych, metody diagnozy zaburzeń tych procesów i specyficzne techniki terapeutyczne. 

Integracja sensoryczna jest określana jako organizacja wejściowych danych zmysłowych dokonywana przez mózg w celu produkowania odpowiedzi adaptacyjnych na wymagania otoczenia. Jest ona procesem neurologicznym organizujący wrażenia płynące z ciała i środowiska w taki sposób by mogły być użyte do celowego działania. W procesie tym mózg informacje otrzymane ze wszystkich zmysłów segreguje, rozpoznaje, interpretuje, łączy ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami odpowiadając na wymagania płynące ze środowiska. 

Zmysły dostarczają, więc  informacji o fizycznej kondycji naszego ciała i otoczenia wokół nas. Dane te pochodzą z receptorów wzrokowych, słuchowych, przedsionkowych, dotykowych, proprioceptywnych, węchowych i smakowych. Mózg nieustannie organizuje te wiadomości – lokalizując je, rozpoznając, segregując i integrując. Gdy płyną one w prawidłowej organizacji mózg może je użyć do formułowania percepcji, planowania ruchu, napięcia mięśniowego, postawy, emocji, uczenia się i wielu innych procesów. Punktem wyjścia i czynnikiem odgrywającym największą rolę jest ruch.

U dzieci demonstrujących trudności z przetwarzaniem informacji wzrokowych dostrzega się następujące niepokojące objawy, które wymagają zaszeregowania w określony rodzaj zaburzeń Integracji Sensorycznej:

1. Nadwrażliwość wzrokowa:

• unikanie świateł błyszczących, migoczących, odwracanie się od nich, zamykanie oczu,
• mrużenie oczu,
• preferowanie noszenia okularów przeciwsłonecznych,
• mrużenie oczu, niepokój z powodu zbliżającej się piłki, trudności z jej chwytaniem,
• niechęć do uczestnictwa w grach zespołowych,
• unikanie kontaktu wzrokowego,
• trudność z odnalezieniem się w nowym miejscu, sali wykładowej,
• niepokój w jaskrawo oświetlonym, zatłoczonym miejscu,
• trudność z czytaniem tekstu wydanego na kredowym papierze,
• trudność z wykonaniem zadań na karcie pracy z wieloma ozdobnikami, dodatkami, zmienną czcionką.

2. Podwrażliwość wzrokowa:

• trudności z utrzymaniem się w liniaturze podczas kolorowania, pisania,
• problemy z układaniem puzzli, klocków,
• potykanie się podczas chodzenia, zwłaszcza pokonywania schodów, krawężników,
• trudności z odnalezieniem się w budynku, korytarzu, trudności w orientacji przestrzennej,
• trudności z określaniem różnic i podobieństw, określaniem szczegółów obrazu,
• trudności z wyszukiwaniem punktów orientacyjnych, na przykład piktogramów oznaczających wyjście z budynku, informacje o zadaniu do wykonania z podręcznika zapisane na tablicy szkolnej, położenie bluzy w pomieszczeniu,
• nieradzenie sobie z wycinaniem nożyczkami, przyklejaniem fragmentów w odpowiednim miejscu.

3. Poszukiwanie wrażeń wzrokowych:

• trudności w opanowaniu techniki czytania i pisania,
• poszukiwanie aktywności ruchowych, takich jak obroty, zwisanie głową w dół, skoki,
• trudności z utrzymaniem wzroku na poruszającym się przedmiocie,
• trudności z przepisywaniem z tablicy do zeszytu, gubienie się w ostatnio zapamiętywanym i zapisywanym miejscu,
• wpatrywanie się światło, latarnię, wirujące płatki śniegu.

4. Dyspraksja:

• trudności z zapinaniem guzików, zakładaniem skarpet, butów na właściwą nogę, wiązaniem sznurówek, 
• potykanie się,
• nieestetyczny wygląd, trudności z utrzymaniem ładu w otoczeniu.

5. Zaburzenia posturalne:

• podpieranie głowy ręką podczas pisania,
• trudności w śledzeniu wzrokiem,
• męczliwość podczas czytania i pisania,
• trudności w przeszukiwaniu wzrokiem ilustracji, otoczenia,
• przebywanie z opuszczoną głową, trudności w kontakcie wzrokowym.

W obszarze zainteresowania terapeutów Integracji Sensorycznej jest także reagowanie na stymulację przedsionkową przez dziecko, czyli na przykład odczuwanie dyskomfortu z powodu przyśpieszenia kątowego, czy ruchu liniowego. Do badania kondycji układu przedsionkowego, który ma bezpośrednie powiązania z systemem wzrokowym służy Test Oczopląsu Porotacyjnego. Zakłada się, że wydłużony czas oczopląsu porotacyjnego występuje w przypadku nadwrażliwości przesionkowej. Ta nieprawidłowość jest wynikiem silnej, niewspółmiernie przedłużającej się reakcji na stymulację w postaci ruchu rotacyjnego. Skrócony oczopląsu porotacyjny wskazuje na podwrażliwość układu przedsionkowego, co oznacza obniżoną reaktywność na bodźce równoważne.

W teście tym przystępuje się do badania przygotowując deskę rotacyjną i stoper. Procedura zakłada, że osoba badana przyjmuje pozycję w siadzie skrzyżnym na desce z głową pochyloną o 30 stopni do przodu. Podczas badania oczy pozostają otwarte, dziecko przytrzymuje się rękoma przodu deski. Po wykonaniu 10 obrotów w tempie jeden na 2 sekundy wymagane jest uniesienie głowy przez badanego i spoglądanie na gładką powierzchnię przed sobą.

Badający koncentruje uwagę na występowaniu u osoby badanej oczopląsu porotacyjnego polegającego na szybkich, niewielkich poziomych ruchach gałek ocznych o amplitudzie 1–3 milimetrów. Po ok. 10 sekundach od oceny oczopląsu dla strony lewej przechodzi się do badania dla strony prawej. Badający obserwuje ruch gałek ocznych w stronę przeciwną niż wykonywane obroty. Gdy osiągną skrajne położenie, wykonują szybki ruch do pozycji wyjściowej zgodny z ruchem głowy.

Uzyskane informacje analizuje się pod względem ilościowym, ale też zwraca się uwagę na poczucie komfortu badanego, utratę przez niego równowagi. Badający mierzy więc nie tylko czas, szybkość, płynność i kierunek ruchów gałek ocznych mających na celu kompensowanie przyśpieszenia kątowego głowy i rejestrowane są przez kanały półkoliste, ale też kieruje uwagę na reakcje wegetatywne widoczne u badanego. 

MIEJSCE INTEGRACJI SENSORYCZNEJ W TERAPII WIDZENIA

Ścisłe powiązanie rozwoju ruchowego z rozwojem umysłowym zapewnia harmonijne osiąganie sprawności w poszczególnych sferach takich jak ruch, mowa, koordynacja wzrokowo-ruchowa i sfera indywidualno-społeczna. Dla prawidłowego, całościowego rozwoju opartego na integracji zmysłowo-ruchowej kluczowe są więc pierwsze miesiące i lata życia dziecka. Codzienne aktywności i czynności pielęgnacyjne są okazją do stymulowania wszystkich zmysłów, które dojrzewają i współdziałają ze sobą.

Prawidłowy rozwój funkcji wzrokowych jest możliwy, gdy zostaną spełnione określone warunki. Oprócz dobrego stanu układu wzrokowego pod względem anatomicznym i zdrowotnym, konieczne jest także zapewnienie korzystnej stymulacji wzrokowej od pierwszych miesięcy życia. Właściwy typ i zakres stymulacji wzrokowej oraz stwarzanie sytuacji zachęcających do patrzenia mogą być analizowane i wprowadzane przez wszystkich specjalistów zajmujących się zmysłem wzroku, ze szczególnym uwzględnieniem terapeutów Integracji Sensorycznej. Rozwój widzenia zależy, bowiem od czynników konstytucjonalnych oraz tych, które warunkują osiąganie dobrych rezultatów w poszczególnych etapach życia w zależności od kondycji zdrowotnej. Odpowiedni poziom motywacji, inteligencji, rozwoju i zasobu pojęć, pamięci, umiejętności rozwiązywania problemów, sposobu porozumiewania się, osobowości, stabilności emocjonalnej, uwagi, a także wiek, w którym wystąpiło schorzenie oraz wiek rozpoczęcia rehabilitacji widzenia i charakter uszkodzenia narządu wzroku oraz rodzaj wady i stopień korekcji przy adekwatnym doborze pomocy optycznych i wsparcia otoczenia pozwalają na osiąganie przez osobę z trudnościami w obszarze zmysłu wzorku dobrych możliwości funkcjonowania.

Kluczowe są także aspekty motoryczne, czyli przebieg rozwoju ruchowego, poziom napięcia mięśniowego, wytrzymałość i ogólny stan zdrowia. Niezbędna jest też współistniejąca zdolność rozwoju i integracji pozostałych zmysłów: słuchu, dotyku i węchu, a także czynniki fizjologiczne wynikające ze stanu wzroku takie jak ostrość wzroku, pole widzenia, motoryka gałek ocznych, funkcje mózgowe umożliwiające kontrolowanie, przetwarzanie i interpretowanie informacji wzrokowych na podstawie fiksacji i  akomodacji oraz fuzji i postrzegania ruchu. 

PODSUMOWANIE

Interdyscyplinarne działanie skutkuje osiąganiem poprawy widzenia przez osoby o różnych potrzebach wzrokowych. Włączenie Integracji Sensorycznej, jako metody wspomagającej diagnozę i oddziaływania pomocowe innych specjalistów zajmujących się wzrokiem jest zasadne w celu szybszego i efektywnego uzyskania pozytywnych rezultatów, dzięki wielospecjalistycznemu wspieraniu wzroku oraz możliwości włączenia rodziców i opiekunów w proces terapeutyczny.

O AUTORCE:

mgr Anna Parakiewicz – pedagog specjalny, specjalista Wczesnej Interwencji, terapii pedagogicznej, diagnozy rozwoju i funkcjonowania małego dziecka niewidomego ze złożoną niepełnosprawnością, trener TUS, BI;  wykładowca akademicki, autorka publikacji z zakresu Integracji Sensorycznej i rozwoju dziecka. Absolwentka Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie oraz Kujawsko – Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy. Od 1999 r. zajmuje się diagnozą i terapią dzieci. Autorka szkolenia „Plastyka Sensoryczna, jako holistycznej metody wspierania rozwoju dziecka” oraz innych kursów na temat terapii. Dyrektor SENSORIA TERAPIA, placówki ukierunkowanej na rozwój dzieci i młodzieży. Wieloletnie doświadczenie zdobywała, jako terapeuta i diagnosta w poradni, Zespole Placówek Edukacyjnych w Olsztynie – specjalistycznym ośrodku zajmującym się diagnozą i terapią osób z całościowymi zaburzeniami rozwoju, Instytucie Hiltona Perkinsa w USA, Stowarzyszeniu Rodziców i Przyjaciół Dzieci Niewidomych i Słabowidzących „Tęcza” w Warszawie, Ośrodku Wczesnej Interwencji w Giżycku. 

---

Zapraszam serdecznie do obejrzenia nagrania z konferencji „Wpływ bajek, gier i telewizji na wzrok dzieci”

Plan konferencji:
– dzieci a używanie telefonów i tabletów (bajki, gry) – za i przeciw.
– telefon, tablet, telewizor i ich wpływ na wzrok dzieci
– czy wpatrywanie się w telefon zepsuje wzrok dziecka?
– z punktu widzenia optometrysty pediatrycznego – co słyszę i widzę w gabinecie?
– bardziej bystre? Bardziej uzależnione? FOMO?